50 lat kampusu Politechniki Bydgoskiej. Wszystko zaczęło się 19 lipca 1974 roku

Deszczowy piątek 19 lipca 1974 roku można uznać za symboliczny początek budowy Nowego Fordonu. Wtedy to wmurowano kamień węgielny wielkiej inwestycji – Ośrodka Szkół Wyższych, czyli dzisiejszego kampusu Politechniki Bydgoskiej. W 50. rocznicę tego wydarzenia wspominamy przygotowania do realizacji i plany „Oxfordonu”.

Jedną z najważniejszych przyczyn przyłączenia Fordonu do Bydgoszczy, które nastąpiło 1 stycznia 1973 roku była potrzeba rozbudowy bydgoskich uczelni. Obszar między dwoma miastami wybrano bowiem jako dogodną lokalizację Ośrodka Szkół Wyższych. To umożliwiło rozpoczęcie planowania, a następnie budowy Nowego Fordonu, który wyrósł tuż obok nowego kampusu akademickiego. Jak powstawała dzisiejsza siedziba Politechniki Bydgoskiej i jaki był pierwotny plan zabudowy terenów między Fordońską a Akademicką?

Kampus miał powstać na Błoniu

Powstała w 1951 roku Wieczorowa (następnie Wyższa) Szkoła Inżynierska była uczelnią kształcącą przyszłych pracowników bydgoskiego i regionalnego przemysłu, m.in. Wytwórni Chemicznej nr 9 w Łęgnowie, czyli późniejszego Zachemu. W latach 60. mieściła się ona w budynkach przy dzisiejszej ulicy Kordeckiego oraz przy Grodzkiej i Seminaryjnej. Rozwój gospodarczy miasta sprawił, że WSI zaczęła przyjmować coraz więcej studentów. Obiekty położone w centrum Bydgoszczy stały się zatem niewystarczające wobec potrzeb rozwijającej się uczelni.

Na kartach dokumentu „Generalne założenia inwestycji i rozwoju Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Bydgoszczy” z marca 1966 roku czytamy, że „jedynie przez zwiększenie powierzchni lokalowej istnieją możliwości zwiększenia rekrutacji i tym samym liczby studentów”, a poza istniejącymi budynkami uczelnia nie posiadała innych możliwości rozwoju. – Brakujące powierzchnie (…) są możliwe do osiągnięcia jedynie poprzez inwestycje. Obecnie w toku realizacji żadnych inwestycji szkoła nie posiada – czytamy w archiwalnych zapiskach.

Ratunkiem dla pękających w szwach gmachów przy Grodzkiej czy Seminaryjnej miała być rozbudowa WSI na terenach wojskowych na Błoniu, położonych pomiędzy ulicami Szubińską, Koszarową, Wysoką i Seminaryjną. Ta koncepcja została jednak zmieniona w 1967 roku.

CZYTAJ TAKŻE: Jak powstawała trasa na 40-lecie PRL? Historia budowy alei Armii Krajowej

– Planowana pierwotnie rozbudowa WSI zakładała znacznie mniejszy rozwój uczelni oraz mniejszą ilość wydziałów i studentów. Fakt ten usprawiedliwiał projektowaną rozbudowę na terenie bezpośrednio przyległym do obiektów użytkowanych obecnie (…). Zaprogramowanie obecnie czterech podstawowych wydziałów kierunkowych, międzywydziałowych jednostek organizacyjnych oraz centralnych jednostek administracyjno-usługowych spowodowało konieczność ogólnej rewizji uprzednio projektowanej lokalizacji z uwagi na szczupłość przyznanego terenu – czytamy w napisanym w maju 1968 roku załączniku do dokumentu „Generalne założenia inwestycji i rozwoju Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Bydgoszczy”.

Po analizie terenu stwierdzono bowiem, że tereny należące do armii – z uwagi na sąsiednią zabudowę – uniemożliwiają dalsze inwestycje. 26 czerwca 1967 roku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy przekazało zatem uczelni nieruchomość we wschodniej części Bydgoszczy, nieopodal ulicy Fordońskiej – tuż obok granicy z sąsiednim miastem.

Początkowo władze WSI oraz ówczesnego Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego zakładały, że w Fordonie powstaną obiekty także dla bydgoskiej filii Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Obie jednostki miały wspólnie korzystać m.in. z budynków studium języków obecnych, biblioteki, studium wychowania fizycznego oraz akademików.

Jak rodził się “Oxfordon”

I etap budowy ośrodka uczelnianego miał objąć budowę siedzib wydziałów budownictwa lądowego i mechanicznego WSI oraz rektoratu z aulą. Realizację zaplanowano na lata 1971-1975. W drugim etapie (lata 1976-1980) przewidziano ulokowanie wydziału elektroniki i elektrotechniki i technologii chemicznej oraz powstanie wspólnej biblioteki i obiektów studium wychowania fizycznego; równolegle zaplanowano postawienie akademików czy stołówek.

W kolejnych latach plany akademickiej inwestycji zostały zmodyfikowane, ale jedno było pewne: decyzja o stworzeniu nowej siedziby dla ówczesnej szkoły inżynierskiej zapadła. – 30 maja 1969 roku odbyła się w Bydgoszczy narada z udziałem ministra oświaty i szkolnictwa wyższego oraz władz państwowych i administracyjnych, na której podjęta została ostateczna decyzja o lokalizacji bydgoskiego Ośrodka Szkół Wyższych. Wybrano i zatwierdzono do realizacji wariant budowy Ośrodka na terenach między Bydgoszczą a Fordonem – czytamy w historii Politechniki Bydgoskiej.

Okoliczności tej decyzji przybliża zapis audycji „Bydgoski Oksfordon”, wyemitowanej 11 czerwca 1969 roku w Polskim Radiu Pomorza i Kujaw. – Do niedawna jeszcze byliśmy przekonani, że czynnikiem miastotwórczym, który połączy Bydgoszcz z Fordonem, będzie przemysł. Dzielnica przemysłowa na wschodzie Bydgoszczy coraz bardziej w ciągu ostatnich lat zbliżała oba miasta. Teraz przemysłowi przybędzie wielce szanowny partner – nauka – podkreślała prowadząca audycję Urszula Łączkowska. Dodajmy, że zarchiwizowany zapis treści słuchowiska był wcześniej poddany ocenie cenzorów bydgoskiego oddziału Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, który przystawioną do pierwszej strony maszynopisu pieczęcią „zezwala się na wygłaszanie” pozwolił na puszczenie powyższych słów w eter.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: 50 lat kampusu Politechniki Bydgoskiej w Fordonie na wystawie

– Warto zapamiętać tę datę – 30 maja 1969 roku. Była to, jak powiedziałby Kadłubek – sobota, wigilia wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej i rad narodowych, gdy ojcowie województwa słowem uroczystym przypieczętowali, że miasto Bydgoszcz otrzyma swój „Oksfordon”, który pożytkowi ojczyzny i jej młodych pokoleń służyć powinien – spuentowała prowadząca audycję.

Dowcipne miano nawiązujące do brytyjskiego uniwersytetu świadczyło też o ambicjach władzy komunistycznej. Objęcie rządów przez Edwarda Gierka to początek modernizacji kraju, budowę “drugiej Polski” – ale w oparciu o zagraniczne kredyty. – Pożyczki trzeba kiedyś zwracać (…). Tych dalszych zadłużeń trzeba unikać – mówił w styczniu 1971 roku tuż po wyborze na I sekretarza KC PZPR. Gierek i jego ekipa postawili jednak na inwestycje i zaczęli brać środki z Zachodu.

Początek lat 70. to zatem czas wielkich projektów. Takim z pewnością był Ośrodek Szkół Wyższych, przeznaczony dla ponad 15 tysięcy studentów. Jego koncepcja została opracowana przez architektów z bydgoskiego „Miastoprojektu” pod kierownictwem generalnego projektanta Zdzisława Kostrzewy – jego głównymi współpracownikami byli Rafał Kostrzewa i Andrzej Modrzejowski.

Makieta Ośrodka Szkół Wyższych w Fordonie – w tej części nie zrealizowano trzech czteropiętrowych budynków po lewej stronie. Źródło – Kalendarz Bydgoski na rok 1975

Przy tworzeniu wizji „Miastoprojekt” współpracował z Wydziałem Architektury Politechniki Warszawskiej, którego pracownicy (Eugeniusz Kosiacki, Maciej Szwedziński, Andrzej Znojkiewicz, Jacek Nalewajski) przy współpracy ze specjalistami z Bydgoszczy stworzyli trzy wstępne warianty budowy OSW. Do realizacji wybrano wariant „A”, zakładający podział ośrodka WSI i filii WSR na część dydaktyczno-naukową i administracyjną, położoną po zachodniej stronie ul. Leśnej (dziś ulica Kaliskiego) oraz na wspólny dla obydwu szkół zespół socjalno-mieszkaniowy, który miał powstać po wschodniej stronie. Jak opisywała “Gazeta Pomorska” z 11 marca 1974 roku, związany z wydziałem PW Marek Różański odpowiadał za projekt budynku międzywydziałowego mieszczącego zakłady fizyki, matematyki, sale audytoryjne czy zakład maszyn cyfrowych.

Głównymi obiektami OSW miały być: gmach rektoratu, biblioteka główna i budynki międzywydziałowe. Założono, że każdy wydział stanowi odrębną jednostkę, w której skład wejdą parterowy budynek dziekanatu, sale audytoryjne oraz budynki laboratoryjne. Część dydaktyczną planowano jako wolną od samochodów (wokół niej projektowano jednak spore parkingi), a budynki główne miały być połączone z pozostałymi według zasady „suchej stopy”. Po drugiej stronie Kaliskiego nie widziano dwóch, a aż 11 akademików (każdy miał przyjąć 640 studentów), cztery stołówki, przychodnię i studenckie centrum kulturalno-usługowe. Wyrobisko gliny przy dzisiejszej ulicy Rejewskiego chciano przekształcić w zbiornik wodny, z którego korzystałoby położone tuż obok uczelniane centrum sportu.

– Poszczególne wydziały WSI i WSR stworzą swego rodzaju forum. Wzdłuż niego umieszczono w budynkach parterowych pomieszczenia dydaktyczno-administracyjne urozmaicone wysokościowymi bryłami audytoriów. Za nimi rozmieszczono 4-kondygnacyjne pawilony laboratoryjno-naukowe, powiązane z częścią dydaktyczną prostopadłymi korytarzami – tak “Gazeta Pomorska” opisywała wizję “Miastoprojektu” i PW.

Zobacz również:

Jubileusz szpitala nadziei. 30 lat Centrum Onkologii w Bydgoszczy

Propagatorem i gorącym zwolennikiem budowy OSW był rektor WSI prof. Stanisław Kielan. Dążył on także do połączenia kierowanej przez siebie Alma Mater z bydgoską filią poznańskiej szkoły rolniczej. W 1972 roku, podczas spotkania ze Stefanem Olszowskim (ówczesnym ministrem spraw zagranicznych) przedstawił wizję pierwszego etapu prac. – W pierwszej kolejności (w latach 1975-1976) mają zostać oddane do użytku zespoły międzywydziałowe, Wydział Elektroniki i Budownictwa Lądowego oraz niezbędne domy akademickie z bazą stołówkową oraz hotel asystencki – kreślił wizję rektor, zabiegając również o przychylność członka Biura Politycznego PZPR dla fuzji obu ośrodków akademickich.

Zgoda na realizację pierwszego etapu OSW została ostatecznie wydana 14 maja 1973 roku. Uwzględniała ona budowę stołówki, dwóch domów studenta oraz obiektów wydziałów elektroniki i elektrotechniki oraz budownictwa lądowego. Przygotowania do realizacji uczelnianego „kombinatu” rozpoczęły się latem. – Były to roboty zapewniające pełne uzbrojenie – kanalizacyjne, wodociągowe, ciepłownicze – opisywał Jerzy Jaśkowiak w „Kalendarzu Bydgoskim”. Instalacje realizowano też z myślą o wizji 160-tysięcznej dzielnicy mieszkaniowej.

Wstępny plan zagospodarowania Ośrodka Szkół Wyższych w Fordonie. Miał on sięgać od Andersa do Rejewskiego i od Akademickiej do Fordońskiej. Archiwum Uczelniane Politechniki Bydgoskiej

Jeszcze przed rozpoczęciem pierwszych prac pojawił się pomysł transportowania koleją materiałów na budowę – a zatem budowę bocznicy obok przyszłego ośrodka, która miałaby służyć także podczas powstawania Nowego Fordonu. Wizja nie znalazła jednak uznania i elementy budowlane przewożono samochodami.

W kwietniu 1974 roku na placu budowy pojawili się pracownicy Bydgoskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Miejskiego i przystąpili do realizacji wykopów pod fundamenty pierwszych budynków. Moment oficjalnej inauguracji zbliżał się – podczas jednego z zebrań rektor Kielan oznajmił, że w połowie lipca odbędzie się “poważna uroczystość o charakterze centralnym” ze ściśle przygotowanym scenariuszem. Uroczyste rozpoczęcie budowy Ośrodka Szkół Wyższych nastąpiło 19 lipca 1974 roku.

Chwila, która “zapadła w serca i umysły”

Symboliczny początek budowy przyszłej siedziby Politechniki Bydgoskiej odbywał się w dniu, w którym pogoda była mało lipcowa – padał deszcz, co obrazują zdjęcia z tej uroczystości. Partyjni dygnitarze i pracownicy naukowi są na nich osłonięci parasolami.

Przemowa prof. Kielana – z uwagi na 30. rocznicę ogłoszenia Manifestu Lipcowego – była pełna pochwał dla PZPR. Wspomina w niej jednak nie tylko o „sojuszu klasy robotniczej z chłopstwem i inteligencją”, ale też o przełomowym czasie dla bydgoskich uczelni. Poza rozwojem WSI i filii WSR, w 1969 roku powstała Wyższa Szkoła Nauczycielska, której tradycje kontynuuje Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, a dwa lata później „zalążek bydgoskiej akademii medycznej”, czyli Zespół Nauczania Klinicznego przy Wydziale Lekarskim gdańskiej Akademii Medycznej.

Jak powstawał Nowy Fordon. Niezwykła historia i wiele archiwalnych zdjęć [PRZECZYTAJ PUBLIKACJĘ]

– Będzie to ośrodek, w którym będzie możliwa realizacja podstawowej zasady studiów wyższych „kształcenie poprzez udział w badaniach”. (…) Co na tych piaskach i wśród lasów nadwiślańskich ma być? W kształcie fizycznym przedstawiają to zdjęcia, zarysy fundamentów, rysunki projektantów i technika wykonawców. Ale czy to wszystko? Nie – ośrodek ten związany będzie nićmi infrastruktury z projektowaną nowoczesną dzielnicą Bydgoszczy – Fordonem, w której wygodnie i dostatnio żyć będą mieszkańcy miasta. Powstaną dogodne arterie komunikacyjne łączące tę okolicę z terenem wypoczynkowym oraz z drugim biegunem aglomeracji bydgosko-toruńskiej – Toruniem. Tutaj będzie tętnić myśl naukowa, przeobrażona geniuszem człowieka na rzecz dobra powszechnego, służącego całemu naszemu narodowi – mówił rektor do tłumu zebranych.

TREŚĆ AKTU EREKCYJNEGO

Działo się w Bydgoszczy-Fordonie, w roku XXX-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 19 lipca 1974 roku, gdy I sekretarzem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej był Edward Gierek, przewodniczącym Rady Państwa – Henryk Jabłoński, Prezesem Rady Ministrów – Piotr Jaroszewicz, Ministrem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki – Jan Kaczmarek, I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR i przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej – Józef Majchrzak, wojewodą bydgoskim – Edmund Lehmann, I sekretarzem Komitetu Miejskiego PZPR i przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej – Franciszek Kiermasz, prezydentem miasta – Wincenty Domisz, a rektorem Wyższej Szkoły Inżynierskiej Stanisław Kielan.

My, rektor i senat Wyższej Szkoły Inżynierskiej, a od października 1974 roku przekształconej w Akademię Techniczno-Rolniczą im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, podajemy do wiadomości powszechnej i ku trwałej pamięci przyszłych pokoleń, że w dniu dzisiejszym położony został kamień węgielny pod budowę gmachów Ośrodka Szkół Wyższych w Bydgoszczy.

Znajdująca się do dziś w Archiwum Uczelnianym Politechniki Bydgoskiej makieta wizji Ośrodka Szkół Wyższych. Miał być basen, stadion, przychodnia, cztery stołówki, jedenaście akademików, nowy przystanek kolejowy… 

Jest naszym szczerym pragnieniem, aby ten dzień i ta chwila zapadły w serca i umysły jako widomy i materialny przejaw troski partii i rządu o rozwój nauki. Niech niniejszy akt i dzisiejsza uroczystość stanowią dla przyszłych pokoleń dowód uznania dla dotychczasowej pracy i wysiłków społeczeństwa bydgoskiego. Niech równocześnie będą wyrazem naszej głębokiej wdzięczności wobec władz Polski Ludowej za podjęcie decyzji realizacji tego z wszech miar potrzebnego krajowi, regionowi i nauce polskiej – ośrodka.

Uod felix, faustum fortunatumque sit (oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne)

SPRAWDŹ RÓWNIEŻ: Wspominamy Blokadę Łużyka. Wspólny grill, który stał się najważniejszym wydarzeniem juwenaliów [ARCHIWALNE ZDJĘCIA I WIDEO]

– Akt wydrukowano ładną czcionką na specjalnym, wodoodpornym papierze czerpanym i by zapewnić mu dłuższą trwałość, poddano go promieniowaniu promieniami Gamma, umieszczono w szklanej tulei, z której wypompowano powietrze, a tę tuleję włożono z kolei do efektownej, chromowanej tulei metalowej – opisywał Jerzy Jaśkowiak w “Dzienniku Wieczornym”.

W dokumencie wmurowanym w fundamenty obiektu dzisiejszej Politechniki Bydgoskiej zapowiedziano już zmianę, która nadeszła kilka tygodni po lipcowej uroczystości. 1 października 1974 roku, z połączenia Wyższej Szkoły Inżynierskiej i filii Wyższej Szkoły Rolniczej powstała Akademia Techniczno-Rolnicza im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich. Stosowne rozporządzenie wydano 20 sierpnia.

Sama uroczystość – mimo opadów – przebiegła dobrze, gdyż na posiedzeniu kolegium rektora z 27 lipca odpowiedzialny za jej przygotowanie pułkownik Władysław Gajewski otrzymał wyróżnienie w postaci nagrody pieniężnej za “sprawną organizację i jej wysoki poziom”.

Kolejne trzy lata w Fordonie upłyną pod znakiem budowy – jak wówczas wierzono – pierwszej części gigantycznego “Oxfordonu”. Jak się jednak okazało, była to jedyna część wizji, którą obrazuje makieta znajdująca się po dziś dzień w zasobach uczelni. To już temat na osobną opowieść, ale jedno jest pewne – 19 lipca 1974 roku rozpoczęła się realizacja nowej części Bydgoszczy.

Proporczyk upamiętniający wmurowanie aktu erekcyjnego (a na odwrocie XXX-lecia PRL) – to jeden z materiałów zachowanych w archiwum PBŚ.

Przy pisaniu tekstu korzystałem z:

Dokumentów znajdujących się w zasobach Archiwum Uczelnianego Politechniki Bydgoskiej:

• Dobrosielski Zbigniew, Klimkiewicz Marcin, Schmidt Kazimierz; Generalne założenia inwestycji i rozwoju Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1966
• Falkowska Danuta, Kwaśniewska Krystyna (przy współudziale Zespołu), „Generalne założenia inwestycji i rozwoju Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Bydgoszczy”, Bydgoszcz 1969
• Notatka nr 6/73 z posiedzenia Kolegium Rektora w dniu 8.II.1973 r, godz. 12:30
• Przemówienie JM Rektora prof. Stanisława Kielana na uroczystości wmurowania aktu erekcyjnego pod budowę Ośrodka Szkół Wyższych w Bydgoszczy Fordonie w dniu 19 lipca 1974 roku, s. 8-9,
• Notatka nr 28/74 z posiedzenia Kolegium Rektora w dniu 27.VII.1974 r, godz. 8:30

Kalendarza Bydgoskiego na rok 1975: Jaśkowiak Jerzy, Ośrodek Szkół Wyższych w Bydgoszczy, s. 46

Zbioru czasopism Pracowni Regionalnej Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy: Nowe oblicze Bydgoszczy powstaje w pracowniach “Miastoprojektu”, Gazeta Pomorska, 11.03.1974

Archiwum Radia PiK: Łączkowska Urszula, Bydgoski Oksfordon

• About
• Latest Posts

Błażej Bembnista

Od urodzenia mieszkaniec Fordonu. Współtworzy "Fordon na co dzień".

Latest posts by Błażej Bembnista (see all)

• Posłowie Bogucki i Schreiber przekonują: Sytuacja finansowa samorządów nie uległa zmianie - 11 grudnia 2024
• Konfederacja z rózgą dla rządu Tuska. „Tłuste koty PiS-u zostały zamienione na tłuste koty KO i PSL” - 11 grudnia 2024
• Sztuka wychodzi z Politechniki. Uczelnia nawiązała współpracę z III LO - 11 grudnia 2024