Konkurs nr 480. Jak powstała kosmiczna wizja budowy Nowego Fordonu?

Dodano: 01.07.2022 | 08:55

Na zdjęciu: Fragment makiety, przedstawiającej wizję zabudowy Nowego Fordonu.

Fot. Archiwum Stowarzyszenia Architektów Polskich

Czas na kolejny odcinek fascynującej historii Bydgoszczy w okresie PRL. Na łamach MetropoliaBydgoska.PL opisywałem już szczegóły przyłączenia Fordonu do Bydgoszczy oraz rozpoczęcia budowy pierwszy budynków. Teraz przychodzi kolej na przedstawienie, skąd wzięła się kosmiczna wizja nowej dzielnicy mieszkaniowej.

15 sierpnia 1971 roku Stowarzyszenie Architektów Polskich w Bydgoszczy na zlecenie Miejskiej Rady Narodowej ogłosiło ogólnopolski konkurs nr 480 na projekt koncepcyjny nowej dzielnicy mieszkaniowej w Fordonie. Wytyczne i materiały pokonkursowe znajdują się w archiwum SARP w Warszawie – dotarłem do nich w maju 2022 roku.

Celem konkursu było wybranie najtrafniejszych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych dla obszaru Fordon – Brdyujście, przewidzianego w planie ogólnym Bydgoszczy do zabudowy w latach 1976-1980. Tereny pomiędzy Bydgoszczą a Fordonem były bowiem w większości niezagospodarowane – przeważały tam łąki i pastwiska z nielicznymi enklawami pól uprawnych i lasów. Fordońskie gleby klas IV i V (czyli średnie i słabe), przy zmiennych warunkach wodnych nie nadawały się jednak do hodowli zbóż, co było jednym ze sporych atutów do ulokowania tam dzielnicy mieszkaniowej. Główną przesłanką aktywizacji fordońskich nieużytków była pierwsza wielka inwestycja na tym terenie, zaplanowana przez władze województwa bydgoskiego – Ośrodek Szkół Wyższych, czyli dzisiejsza Politechnika Bydgoska.

Realizacja OSW wywołała konieczność budowy odcinków uzbrojenia podziemnego, co ekonomicznie i logistycznie uzasadniało celowość budowy osiedli mieszkaniowych w jego obrębie. Innym „przesądzeniem o charakterze nadrzędnym” był przebieg projektowanego kanału żeglownego, który miał stanowić wodne obejście Bydgoszczy.

– Potrzebę wodnego obejścia Bydgoszczy dostrzeżono już w latach 40. XX wieku. Na planie ogólnym miasta z 1942 roku wytyczono proponowany przebieg kanału, który miał biec po północnej stronie miasta, a także port, który planowano ulokować między Bydgoszczą a Fordonem – wyjaśniał Karol Mieczkin, autor pracy naukowej o bydgoskim węźle wodnym. Takie same plany snuto w latach 70. XX wieku – kanał miał rozpoczynać się w rejonie obecnej oczyszczalni ścieków na Łoskoniu i biec w rejonie dzisiejszych ulic Pelplińskiej i Twardzickiego w kierunku Myślęcinka. Okolice wlotu projektowanego kanału miał również stanowić lokalizację „parku przemysłowego”, który miał być powiązany z drogą wodną.

Przez Fordon miały biec cztery główne trasy drogowe:
– „N”, równoległa do torów kolejowych i zapewniająca połączenie z północną częścią miasta
– „S” – równoległa do toru regatowego (dzisiejsze ulice Witebska i Wyszogrodzka), mająca skomunikować Fordon z południowymi obszarami Bydgoszczy
– „P” i „N” – czyli relacje Toruń – Bydgoszcz i Toruń – Szczecin

Nagrodzone projekty miały stanowić wytyczne dla projektantów nowych osiedli. A jakie wytyczne postawiono architektom biorącym udział w konkursie? Bydgoski SARP podkreślał znaczenie linii kolejowej przebiegającej przez Fordon – koncepcja miała uwzględniać ulokowanie nowego dworca i systemu bocznic do zakładów przemysłowych zlokalizowanych wzdłuż ulicy Fordońskiej. Już na początku lat 70. zakładano jednak ich stopniową przemianę – w wytycznych podkreślono, że do przekształcenia na cele użyteczności publicznej (do 1985 roku) przeznaczono zabudowania obiektów fordońskiej cegielni (wówczas Bydgoskich Zakładów Ceramiki Budowlanej), a do likwidacji: oddział Bydgoskiej Fabryki Mebli, piekarnię PSS, a także „kilka rozrzuconych składowisk Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska oraz Spółdzielni Inwalidów Twórczość”. Jako przyczynę ich usunięcia zapisano duży stopień zużycia technicznego, nikłe zatrudnienie oraz trudne warunku funkcjonowania.

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ: 40 lat Ikarusów 280 w Bydgoszczy. 25 października 1981 roku rozpoczął się komunikacyjny przełom

26 marca 1972 roku komisja pod przewodnictwem Haliny Skibniewskiej – architektki, docenianej po dziś dzień za projekt osiedla Sady Żoliborskie w Warszawie – ogłosiła wyniki konkursu. Według jury, najlepszą wizję Nowego Fordonu przedstawił zespół architektów katowickiego „Inwestprojektu” w składzie: Andrzej Gałkowski, Aleksandra Lekka-Gałkowska, Stanisław Smolarski i Jerzy Szaflarski.

– Praca została nagrodzona za porównawczo najbardziej prawidłowe opracowanie całej dzielnicy, w tym za właściwą lokalizację głównego ośrodka usługowego, za sposób obsługi komunikacją masową, za przyjętą zasadę jednostkowania funkcji mieszkaniowych oraz za ukształtowanie systemu zieleni, które to cechy zapewniają jedność funkcjonalno-przestrzenną dzielnicy, jak i zapewniają poszanowanie istniejącego środowiska naturalnego – czytamy w pokonkursowej publikacji SARP. II nagrodę otrzymała koncepcja autorstwa zespołu z Warszawy: Wojciecha Kielskiego i Jacka Sulimierskiego (współpraca Barbara Kurowska, Mirosława Sokolnicka, Janusz Siewierski, konsultacja Stefan Steller, Wojciech Karbownik). Specjalne wyróżnienie przyznano projektantom z Politechniki Warszawskiej: Grzegorzowi Chodkowskiemu i Stanisławowi Gzellowi.

Skibniewska wraz z pozostałymi sędziami przekazała kilka istotnych wniosków i zaleceń do dalszych prac nad projektem budowy Nowego Fordonu. Architekci radzili, aby przyszła dzielnica była wpisana w wyjątkowe walory krajobrazu – Wisłę, widoki na jej wschodni brzeg, tereny zadrzewione, deniwelację oraz „malownicze miasteczko Fordon”. Ostateczna koncepcja miała uwzględniać istniejące lasy i różnice terenu oraz potrzebę zabezpieczenia dzielnicy przed „szkodliwymi wpływami przemysłu bydgoskiego” – formą ochrony miał być sposób zabudowy ułatwiający przewietrzanie ciągów ulic oraz wprowadzenie ciągów zieleni w układzie: skarpa – Wisła. Już w 1972 roku postulowano również „szybsze w czasie uporządkowanie brzegów Wisły w rejonie Fordonu” – ożywienie zaniedbanych przez lata terenów nad królową polskich rzek zaczęło się dopiero 50 lat później!

Sędziowie z ramienia SARP rekomendowali również uzyskanie jednolitej struktury przestrzennej całej dzielnicy i zlokalizowanie jej centrum w rejonie dworca kolejowego Bydgoszcz Fordon i Starego Fordonu, a także stworzenie linii tramwajowej. Zakładano bowiem, że nowa dzielnica będzie połączona z północną częścią Bydgoszczy autobusami, a południową – tramwajami; zelektryfikowana kolej miała pełnić rolę pomocniczą dla części potoków pasażerskich.

W lipcu 1972 roku przy Bydgoskim Kombinacie Budowy Domów powstał Zakład Studialno-Badawczy. Generalnymi projektantami nowej dzielnicy stali się architekci z dwóch zespołów – Chodkowski i Szaflarski. Obaj przeprowadzili się do Bydgoszczy – ten drugi został w niej na stałe. Po dwóch latach zakład włączono w struktury bydgoskiego „Miasto-Projektu”. Rozpoczęło się projektowanie nowego miejsca zamieszkania dla wielu tysięcy osób.

***

Powyższy tekst to fragment powstającej publikacji poświęconej historii powstawania Nowego Fordonu. Ukaże się ona na przełomie 2022 i 2023 roku – w 40. rocznicę zasiedlenia pierwszych mieszkań na osiedlu Bohaterów i 50 lat po przyłączeniu miasta do Bydgoszczy, a także na rok przed 600-leciem nadania Fordonowi praw miejskich. Poszukiwane są wszelkie materiały na temat budowy Nowego Fordonu: zdjęcia, dokumenty, wspomnienia czy kontakt do osób mających wkład w inwestycję. Czekam na wszelkie sygnały pod adresem: b.bembnista@metropoliabydgoska.pl